Honours programma voor talentontwikkeling

Gerda Hoekstra is directeur van de Stichting Het Zelfstandig Gymnasium, het samenwerkingsverband van de 38 zelfstandige gymnasia in Nederland. Enkele jaren geleden zijn 7 scholen binnen de stichting gestart met het aanbieden van een honoursprogramma (HPG) aan hun bovenbouwleerlingen. Inmiddels doen 29 scholen mee. Waar veel honoursprogramma’s een verdiepingsaanbod verzorgen voor de toplaag, het programma van de SHZG juist een plek waar leerlingen aan de slag gaan met een zelfgekozen project. In deze vrije setting ontstaat ruimte voor talentontwikkeling.

Hoe zijn jullie met het HPG begonnen?

Eigenlijk bij toeval. Het ministerie was bezig met excellentiebevordering. Zij dachten dat we daar op de gymnasia wel iets vanaf moesten weten, dus hebben ze de stichting benaderd. Hoewel de verschillende scholen zelf al wel dingen op dit gebied deden, trokken we daar op dat moment nog niet gezamenlijk in op. Ik heb toen contact gezocht met vier rectoren, die wat mij betreft mooie dingen deden op dat gebied. Bijvoorbeeld qua hoogbegaafdenbeleid, maar juist ook scholen waar bijzondere activiteiten georganiseerd werden buiten het vaste curriculum. Ik heb op basis van die gesprekken een eerste opzet van het honoursprogramma gemaakt. Dat plan heb ik naar alle rectoren gestuurd en die reageerden meteen heel enthousiast. We zijn dan ook met een clubje bij elkaar gaan zitten om het concept van het HPG verder vorm te geven. Met elkaar hebben we de basis gelegd. Zo wilden we meer vraaggestuurd gaan werken in plaats van aanbodgericht. En kozen we voor een waarderende insteek. Ook belangrijk was de keus om ontwikkelgericht te werken in plaats van ontwerpgericht. Het programma hoefde niet af te zijn om er mee te kunnen beginnen. We wilden het juist met alle betrokkenen samen vormgeven. Dat doen we nog steeds. Ook al zijn er bepaalde kaders, daarbinnen is ontzettend veel vrijheid.

Is het HPG een excellentieprogramma te noemen?

Bij een excellentieprogramma denk ik meteen aan leerlingen die extreem goed in iets zijn, of die heel goed in alles zijn. In de praktijk is het nu nog wel zo dat veel van de leerlingen die aan het HPG deelnemen wel in de categorie excellente studenten vallen, maar het programma zelf is daar niet op gericht. De leerling geeft zichzelf op voor het HPG. Als je geselecteerd wordt, dan is de eerste stap dat je zelf een project kiest, waar je over de periode van ongeveer 1.5 jaar tijdens schooltijd aan wilt werken. Het project kan variëren van het schrijven van een muziekstuk, tot het organiseren van een uitwisseling met China of het bouwen van een surfplank. Tijdens het werken aan het project vragen we de leerling ook om zich te ontwikkelen op een set competenties. Denk aan zaken als reflecteren, onderzoeken en samenwerken. Je wordt als leerling tijdens je HPG persoonlijk begeleidt. Deze docent helpt je niet alleen ik praktische zin, maar besteedt juist ook aandacht aan je ontwikkeling als persoon.

Wat zijn de belangrijkste uitgangspunten van het HPG?

Ten eerste, en dat is heel belangrijk, mag de leerlingen zelf bepalen voor welk project hij kiest. Dat mag alles zijn. Wij gaan daar niet over. Zo kan je binnen het HPG als gymnasiast bijvoorbeeld iets heel praktisch doen. Ik heb altijd al een probleem gehad met het idee, dat als je cognitief slim bent, je dan ook altijd cognitief geïnteresseerd zou moeten zijn. Door leerlingen te laten kiezen voor iets waar ze goed in zijn en plezier aan beleven spreken we echt hun talenten aan. Daarnaast zetten we sterk in op persoonlijke vorming. Ik gun ieder kind bewustzijn op wie je bent, wat je belangrijk vindt, wat je kunt, wat je niet kunt en hoe je leert. Binnen het HPG gaat talentontwikkeling dan ook over het ontdekken van je sterke eigenschappen en leren zien wanneer die op hun best zijn.

Mijn ambitie is dat kinderen al vroeg een (deel van een) antwoord vinden op de vraag: Hoe kom ik tot bloei in het leven? En dat ze keuzes durven te maken die daarbij passen. Als je dat doet, dan heeft dat op alle aspecten van je leven een positief effect. Als je lekkerder in je vel zit, dan is dat niet alleen fijner voor jezelf, maar ook voor alle mensen om je heen.

Wat vraagt het van de scholen om aan het HPG mee te doen?

We laten de scholen vrij om wel of niet deel te nemen aan het HPG. Zo zijn we aanvankelijk gestart met 7 scholen en inmiddels gegroeid naar 29 scholen. En we blijven het HPG steeds weer opnieuw uitvinden met elkaar. Het is een eeuwig durende pilot. Het is en blijft van de mensen die het op dat moment met elkaar doen.

Wat ik zie is dat er echt iets gebeurd op de scholen die deelnemen. De uitgangspunten binnen het HPG wringen wel op een aantal punten met het huidige schoolsysteem. Docenten zijn over het algemeen gewend om te bepalen wat de ander moet leren. Dat zegt iets over de manier waarop je naar leren en ontwikkelen kijkt. Is een leerling een leeg vat, waar jij wat in te stoppen hebt? Of is het vuurtje er al en is het meer de kunst om dat te helpen aansteken? Binnen het HPG ben je meer ondersteunend aan het leerproces van de ander in plaats van richtinggevend. Al heb ik de laatste jaren ook wel weer meer waardering gekregen voor het andere stuk. Je kan leerlingen vaardigheden leren, jouw kennis overdragen en een stuk advies geven. Dat moeten we ook vooral blijven doen in het onderwijs, maar er moet daarnaast wat mij betreft wel meer ruimte komen voor het vraag gestuurde.  

Wat zie je wat de deelname aan het HPG voor leerlingen doet?

Voor sommige kinderen krijgt het woord leren een andere betekenis. Dat leren niet alleen woordjes stampen betekent, maar ook gaat over jezelf beter leren kennen. Dat vind ik echt mooi om te zien. Daarnaast worden ze ontzettend blij van de ongelofelijke vrijheid die ze krijgen. En daar komen ook hele mooie projecten uit.

Het HPG doet niet alleen iets met de leerling, maar ook voor de scholen is het een ongelofelijk krachtig leerinstrument gebleken. Ik zie scholen nadenken over wat ze leerlingen in de kern mee willen geven, dat ze leren loslaten en er steeds meer op gaan vertrouwen dat er iets moois uitkomt als leerlingen keuzevrijheid krijgen.

Meer weten?

Gerda Hoekstra
gerdahoekstra@gymnasia.nl  |  www.gymnasia.nl